DIT VERHAAL   (Alessandro Baricco)  Fred Eijkman (Café Livre, Breda, 16 januari 2008)     Dit Verhaal gaat over de levensweg die Ultimo aflegt in deze bizarre wereld. Baricco ontwikkelt een filosofisch-psychologische verhandeling over het mensenleven, over uw en mijn leven. Het is een schokkende ontdekking dat we door het lezen van Dit Verhaal ons eigen levensverhaal op het spoor komen. Identiteit als een verzameling van ikken Een van de opvallendste aspecten van Dit Verhaal is dat het vanuit verschillende per-spectieven geschreven wordt en dan nog wonderlijk ondersteund door verschillende lite-raire stijlen. Deze perspectieven zijn zeer uiteenlopend. Iedereen komt aan het woord, behalve Ultimo. Als we iets van hem horen, dan is dat van een ander. In een psycholo-gisch goed doorwrocht verhaal toont Baricco ons, dat ons leven eigenlijk opgebouwd wordt met de perspectieven van waaruit anderen ons bekijken. We koesteren onze eigen identiteit en hebben het idee alsof wij die zelf opbouwen. Niets is minder waar. Mijn individualiteit is een verzameling van ikken, zoals die vanuit anderen gezien wordt. Op-zienbarend en meeslepend laat Baricco zien hoe Elizaveta, de Russische prinses, in hoge mate het levensverhaal en de identiteit van Ultimo bepaalt. In haar dagboek beschrijft zij de plotselinge verdwijning van Ultimo. Maar op zoek naar het circuit van Ultimo, vele jaren later onthult ze de eigenlijke bedoeling. Ze had in het dagboek geschreven wat ze van hem verwachtte en Ultimo die de dagboeken las, had de wenk begrepen en was weg gegaan. In een chaotische relatie ontwerpt Elizaveta de identiteit van Ultimo. Als een beeldhou-wer hakt Baricco deze relatie uit tot een waanzinnige diepte, waarin Ultimo in onder-broek en sokken uitgelachen wordt door Elizaveta. Iets wat een blijvende wond slaat in Ultimo. Hij had het gevoel dat hij doodging, het ergste wat hem ooit was overkomen (234). En hij dacht nog wel dat Elizaveta smoorverliefd op hem was. Hun relatie verloopt met horten en stoten; je zou haast zeggen, dat er weinig van een relatie sprake was. Maar niets is minder waar, wanneer Elizaveta haar lange en dure zoektocht onderneemt naar het achttienbochtige circuit, dat Ultimo in haar ogen gerea-liseerd heeft. Eenmaal gevonden beleeft Elizaveta met volle teugen het leven van Ulti-mo. Hier bereikt de onderhuidse liefdesrelatie met Ultimo zijn hoogtepunt. Nu vloeien de identiteit van Ultimo en Elizaveta samen. Voor het eerst voelde Elizaveta een hevig verlangen om Ultimo in haar armen te klemmen en hem aan te raken, en zijn lichaam te voelen. Ze wilde iets wat verloren was (265). Hier geeft Baricco het diepste fundament van de menselijke relatie: helemaal willen opgaan in je onbereikbare liefde. We hebben hier te maken met een prototype van relaties. Deze mensen leven elkaars leven. Maar met een dergelijk geweldige afstand in tijd en plaats, dat verdriet en het elkaar niet kunnen bereiken de boventoon voeren. Eenzaam trekken ze op een absurde manier met elkaar op. Gebroken werkelijkheid en verbondenheid Een tweede aspect waarmee Baricco in de hoofdpersoon Ultimo worstelt, is de vraag wat is nu precies de werkelijkheid. Wat is precies zijn relatie met de grote geschiedenis? Is hij het eens met de verzuchting van Elizaveta: ik zou willen wonen waar de geschiedenis niet komt? Ze ziet de geschiedenis als een optische illusie. Het zijn wederwaardigheden van een paar mensen. En dat wordt dan zo gemanipuleerd, alsof dit het leven van ieder-een is. Dat is een leugen (149). Elizaveta en Ultimo voelen zich verstekelingen in het schip van de geschiedenis. En alleen de lafaards en meelopers zijn aan boord met kaartje en al (164). Dwars door de afschuwwekkende, chaotische geschiedenis van WO I zoekt Ultimo zijn eigen weg. Je moet de wereld ordenen, als iemand hem overhoop gooit. Dat is zijn gou-den schaduw.  ‘Hij is gek’ zegt Elizaveta. Maar hij is degene die zijn gewonde collega, de Kleine ge-noemd vanwege zijn grote gestalte, op zijn schouders neemt. Op de vlucht met duizen-den soldaten en burgers wordt hij een vrouw gewaar die verteerd door angst rondwan-kelde, alsof ze dronken was, al mompelend: ik ben mijn zoontje kwijtgeraakt. Tegen alle vluchtende soldaten in, die schreeuwden dat die vrouw niet moet zeuren. Er is hier een heel leger dat naar de bliksem gaat en jullie willen een kind gaan zoeken?  Ineens kreeg Ultimo het vreemde idee, dat dit zoeken het begin van alles was. Alles zou in deze chaos in orde komen, als hij zou slagen om die moeder met het kind te vereni-gen. (122). Ultimo komt tot de ontdekking dat het hun fout was geweest om zich te la-ten verstrikken door al die gebeurtenissen . Ze hadden juist de wereld op orde moeten brengen en zich niet moeten laten domineren door de chaos van de geschiedenis. De grootste opgave van de mens is om in de chaos van de gebeurtenissen zijn eigen weg te vinden, liefst een rechte weg zonder onvolkomenheden. Maar dat gaat niet in de cha-os van het leven; het wordt een parcours, als een cirkelvormige wandeling, een samen-smelting van onvoltooide tekeningen (97), van levensontwerpen. De diepste dimensie van de werkelijkheid is niet haar chaos aan de oppervlakte, maar verbondenheid. Ultimo legde een arm van de gewonde Kleine om zijn nek en droeg hem samen met een collega verder. De Kleine was opgehouden met snikken. Door toedoen van Ultimo  vond de moeder haar kind terug. Dan komt Ultimo tot de ontdekking dat verbondenheid precies datgene is, waarnaar hij en de anderen zo hartstochtelijk op zoek zijn geweest (75). De werkelijkheid was, on-danks de gruwel van de loopgraven teruggebracht tot zijn zuiverste vorm, kristalforma-ties van de werkelijkheid in zijn meest primitieve eenvoud. Baricco noemt dit epische diamanten; verbondenheid, als diamant van een leven in een chaotische wereld. Door verbondenheid met de ander vindt men zijn eigen identiteit. Wie je echt bent, kun je alleen maar achterhalen oog in oog met de ander. Droom als ideaal  Mensen leven vele jaren onbewust, zonder dat ze weten waarom ze leven, zonder te weten wanneer hun leven een verhaal wordt. Vaak beleven ze de werkelijkheid frag-mentarisch, in stukjes, zonder structuur of verband, of zonder zin. Als we de anderen mogen geloven heeft Ultimo wel structuur in zijn leven ontdekt. Het wordt bepaald door een grote droom, een ideaal. En voor hem is dat de enige manier om aan de zinloosheid van het bestaan te ontsnappen: geloven dat je leven een verhaal heeft, dat je leven een plot heeft en dat de verschillende gebeurtenissen met elkaar te maken hebben. Dat je een gouden schaduw hebt.  Dan pas ben je in staat iets groots te verrichten, voor mijn part een circuit. Ultimo bezat een aangeboren gevoeligheid om vormen waar te nemen en een onbestemd instinct om de werkelijkheid te ontrafelen in een zinvolle structuur (96). Mensen zijn vaak verstrikt in chaos; ze leven van het ene toeval naar het andere. Ze zijn al dood voordat ze gestorven zijn. Neen, zegt Baricco, volg je droom, maak daar je le-venswerk van. Als Ultimo rondtrekt met Elizaveta, een vrouw vol chaos en vele gezich-ten, groeit langzaam in de loop der jaren bij haar hetzelfde ideaal en verlangen als bij Ultimo: orde scheppen in de chaos van het leven tegen de wanorde van iedere dag. Dromen en grote idealen zijn vaak besmettelijk. En dit is soms maar goed ook. Het aanleggen van een parcours wordt het symbool van het levensverhaal. Wanneer hij samen met zijn vader en de graaf naar een autorace gaat, is hij meer gefascineerd door de weg dan door de raceauto’s. Dit is prachtig zegt Ultimo. In zijn ogen bestond alleen de weg, de bocht en tegenbocht, als een distillaat van geometrische wijsheid. Het had op deze plek zijn volmaaktheid bereikt (42). Hij komt tot een nieuw axioma: de weg beteugelt  de autorijders  en niet andersom. Daar lag heel zijn leven in beschreven. Hier ontdekt Ultimo zichzelf, nog voordat hij zichzelf geworden is. Wanneer vader en zoon de hallucinerende wandeling in de stad Turijn maken, elf keer rond hetzelfde huizenblok, is Ultimo verbluft: wat is er precies gebeurd en waarom was hij zo onder de indruk van iets onbenulligs? Waar zijn ze in godsnaam beland? Daar is geen antwoord op. Elizaveta bedacht dat er nooit een antwoord is, want elke wandeling is rond (53-54). Bochten, tegenbochten en valkuilen De weg als parcours met veel bochten en tegenbochten is voor Ultimo een referentieka-der geworden van waaruit hij heel de werkelijkheid zal blijven bekijken. Vanuit de psy-chologie weten we  dat de eerst gevormde referentiekaders een beslissende invloed op ons verdere leven zullen hebben. De fascinatie van het parcours als levensweg bereikt een diep doorleefd hoogtepunt als hij in de bioscoop zit en de mooiste vrouw van zijn leven voor hem komt zitten (59-60). Wanneer de film begint, kijkt hij aandachtig naar het donkere profiel van de vrouw voor zich. In het lichaam van de vrouw ontdekt hij het parcours. Ondanks zijn seksuele opwinding vergat hij de vrouw en liet zich gaan om als een volwassen autocoureur het parcours in het lichaam van die vrouw te ontdekken en in zijn fantasie die baan te volgen. Wanneer hij na het ongeluk van de graaf en zijn vader met zijn brommer naar het zie-kenhuis rijdt, bezweert hij op een magische wijze zijn bromfiets dat ze goed naar hem moet luisteren (65) Hij zei dat de brommer maar goed moet opletten hoe de weg had besloten hem te helpen door helemaal recht te gaan liggen, zodat ze er sneller zouden zijn. De schoonheid van de rechte weg is niet te evenaren, omdat daarin elke bocht, tegenbocht en elke valkuil is opgelost. Daartoe zijn wegen in staat. Maar hij weet dat dit in het echte leven niet bestaat.’ Want het hart van de mensen loopt niet recht vooruit, en er is wellicht geen orde in hun levensloop’. Kiezen voor de rechte weg of voor het parcours lijkt een beslissende keuze. In het leven zijn we niet in staat om de rechte weg te kiezen. Neen, er zullen altijd bochten en te-genbochten, valkuilen en bobbels zijn. Ultimo wordt aangetrokken  door de rechte weg,  recht door zee, als een gave lijn, maar hij blijft dromen van een parcours, omdat die beter het verloop van het leven weergeeft. Met een haast dwangmatige motivatie is Ultimo steeds op zoek naar structuur in zijn leven. Het parcours lijkt op een dwangbuis waarin hij zijn leven vorm wil geven.  Op het dieptepunt van zijn leven, wanneer hij als krijgsgevangene te werk wordt ge-steld bij een lange landingsbaan, ontdekt Ultimo iets bijzonders: ‘ik keek naar dat lint van aarde en beetje bij beetje bekroop mij het vreemde gevoel dat ik eindelijk was thuisgekomen.’ (127) Hij was teruggehaald bij zichzelf. Plotseling slaagt hij er in om in de landingsbaan een weg te zien; hij ontdoet de landingsbaan van zijn masker. Het is een weg! Hier ontstaat een disclosure, de werkelijkheid openbaart zich niet als lan-dingsbaan voor vliegtuigen, maar als een weg, een levensweg.  De magische kracht van de weg, de levensweg brengt hem terug bij zijn idealen, bij zijn levensontwerp. Bij het werk als krijgsgevangene raakt hij in trance, hij overstijgt zijn eigen grenzen, omdat hij er van overtuigd is dat hij op een heilige plaats is, een plaats met een dubbele bodem, een plaats die meer te vertellen heeft dan alleen het waar-neembare. En tegen de professor zegt hij: ‘O, u hebt geen idee wat dit voor mij betekende. Ik ben opgegroeid met wegen in mijn hoofd, een weg en een motor, dat is wat mijn vader mij heeft geschonken’. En Ultimo had die wegen overal gezien, of het nu om de contouren van een heuvel ging, om de vormen van een vrouw, hij zag de weg. Maar die weg heeft zijn vader invalide gemaakt. Zijn leven was zo chaotisch geworden, dat hij de oorlog in ging om iets van zijn idealen en droom terug te vinden. (128) Als krijgsgevangene stond hij op het punt voorgoed te verdwijnen. In de apocalyptische verschrikkingen van Capo-retto verzucht Ultimo: ‘We zullen hier levend uitkomen, maar we zullen altijd dood blij-ven’ (83). Ze zouden de dood meedragen als  een dubbele bodem van hun ziel (87). Hoe is het mogelijk dat ze niet in tweeën zijn gebroken. En in de loopgraven is ook de droom van Ultimo gestorven. In Caporetto is hij verzeild geraakt in een totale verduistering van alle wegen. En daar heeft hij ook zijn gouden schaduw verloren. Juist toen hij in de hel van alle verwarring en chaos belandde, zag hij onder het masker van de landingsbaan de weg als iets heiligs, als iets onschendbaars. Hij vond zijn droom, zijn ideaal terug. Zo is het leven; we groeien op met prachtige dromen en idealen, maar door de omstandigheden moeten we altijd water bij de wijn doen. En soms verlaten we ontgoocheld onze verfomfaaide dromen. Totdat we in de gaten krijgen dat we helemaal verstrikt raken in de chaos. En in de diepste verlatenheid openbaart zich als door een wonder met een intense heftigheid onze lieve droom. ‘Het was de schat die ik was kwijtgeraakt. Ik bleef staan. Ik voelde een rust vanbinnen die ik was vergeten’. (128)  En dan doet Ultimo iets waartoe hij al lang niet meer in staat was geweest. Hij pakt een auto op de landingsbaan en begint aan zijn race. Daar beleeft hij zijn bekering: ’ van ver voelde ik een kracht terugkomen, die ik was kwijtgeraakt en in dat stompje weg zag ik hoe flarden wereld weer in elkaar pasten die ik jarenlang had ondergaan, zonder dat ik erin geslaagd was ze bijeen te houden’ (129). In die race komen alle chaotische frag-menten van zijn leven op hun plaats: zijn levensverhaal. Eerst had hij in de landingsbaan de weg ontdekt, nu ontdekt hij dat het zijn weg is, zijn levensweg, opnieuw gestructu-reerd. Hij had van zijn vader geleerd, dat de enige echte tocht was, die naar het hart van de dingen voert. Dat had hij nu gevonden. Hij had de weg opgegraven uit de puinho-pen van het leven. Hij had zijn gouden schaduw teruggevonden. De droom verwezenlijkt En tegen de professor zegt hij: ‘Ik ga een weg aanleggen’ (131). Het zal een bijzondere weg zijn, een weg die eindigt waar hij begint; het wordt een circuit om op te racen. Een weg om op te leven, een levensweg. Het zal een weg zijn, waar iedereen die ooit ver-trokken is, van droomde om aan te komen’. ‘ En zal ik u eens wat vertellen? Ik maak hem lang genoeg om mijn hele leven op een rij te zetten, bocht na bocht’. En als het klaar is, zal hij net zo lang op dat parcours rijden, totdat hij ervan overtuigd is, dat hij een volmaakte cirkel rijdt, om dan precies te stoppen op het punt waar hij begonnen is. Het ideaal, de droom waarmee men begint, wordt een cirkel, volmaakt symbool. De plaats waar het begonnen is, wordt de plaats waar de droom verwezenlijkt wordt en opnieuw begint. Een volmaakte cirkel, dat wel, maar vol venijnige en gevaarlijke boch-ten, als littekens van het leven. Na vele jaren gaat Elizaveta op zoek of Ultimo zijn droom wel verwezenlijkt heeft. Zij was voor Ultimo de vrouw van zijn leven. Aan de vrouw in de herberg vertrouwt hij toe: ‘ omdat ze boosaardig was. Ze was gek en helemaal fout’ (237). Ze was een weg vol on-zinnige bochten, zonder dat ze er ooit aan dacht om terug te keren. Ze wist zelf niet goed waar ze eigenlijk naar toe ging. Ze was een weg waarop mensen zich doodreden. Maar Ultimo voegt er meteen aan toe: ‘ maar misschien is dat niet zo’. En inderdaad Elizaveta, die eens zei, dat Ultimo veel dingen doet die nogal zinloos zijn, (150) probeert de weg , de structuur en de zin van haar leven te vinden. Met een teke-ning, die Ultimo bij zijn moeder voor Elizaveta heeft achtergelaten, gaat ze op zoek naar het circuit, dat Ultimo gerealiseerd heeft. Als je jong bent, maak je een heleboel dingen niet af. Maar als je ouder wordt, krijg je meer tijd en voel je de behoefte om terug te keren naar de belangrijke dingen die er in je leven gebeurd zijn, naar de bottlenecks van je leven . Als een soort tweede kans pro-beer je  de gebeurtenissen en de dingen te herstellen.  Na veel tijd, moeite en geld wordt het circuit ergens in Engeland gevonden, verwaar-loosd. Tegen haar medewerkers verontschuldigt zij zich: ‘ het is geen circuit, het is een leven’ (257). Elizaveta laat het circuit opknappen, zodat de droom van Ultimo, en mis-schien ook wel haar droom opnieuw tot leven komt. Als ze uiteindelijk met een autocou-reur de auto instapt om het parcours te berijden, sluit ze haar ogen (262).Zij ziet Ultimo voor zich met zijn circuit van achttien bochten, gedestilleerd uit een heel leven. ‘ ik heb er lang over gedaan om geboren te worden, verzucht Elizaveta verbijsterd (187). Toen ze met Ultimo optrok in Amerika, was ze eigenlijk nog niet geboren, niet in staat om Ultimo’s dromen te volgen, maar nu na 40 jaar is ze echt geboren.‘Ik heb er een poos over gedaan. Maar hier ben ik dan’. ‘Ik zal mij verliezen in jouw leven, zoals jij het wil-de’(262). Dus toch een wederzijdse bepaling van elkaars identiteit. Elizaveta bepaalde dat Ultimo weg moest gaan om zijn droom waar te maken. Hier beleeft Elizaveta de droom van Ultimo, haar eigen ultieme droom. Mensen doen er soms lang over om geboren te worden, om voor elkaar geboren te worden.  ‘Als je houdt van iemand die van jou houdt, moet je nooit zijn dromen ontmaskeren. Zijn grootste en meest onlogische droom ben jij’, heeft de graaf van zijn moeder ont-houden. (38). En daarmee wordt de diepste betekenis van een liefdevolle relatie op een onnavolgbare wijze gekarakteriseerd. En tevens ook het geheim van het leven. Met een bijtend cynisme pakken mensen elkaars dromen af en brengen elkaar terug tot de platte werkelijkheid, naar een doodlopende (levens)weg. Ze worden niet geboren. Elizaveta vond in haar eigen geest de niet bestaande cirkel.(264)  Ze dacht aan de on-eindige chaos van elk leven. En dat zij en Ultimo het vermogen ontdekt hadden om die chaos terug te brengen tot een afgerond figuur: de levensweg als een cirkel. Ze was, dank zij Ultimo afgedaald naar het diepste geheim van het leven: dat alles zin krijgt, als je maar een droom, een ideaal hebt. Het einde van een droom Misschien had Elizaveta toch beter naar Ultimo kunnen gaan zoeken, dan zijn droom ach-terna te lopen. Maar als een kostbare vrucht vond ze het leven van Ultimo, maar ook dat van haar, zo innig met elkaar verbonden. Ze komt er achter dat ze iets nastreeft dat voorbij en verloren is. Onbegrijpelijk voor de omstanders geeft ze het bevel om het cir-cuit, dat ze opnieuw tot leven had geroepen, te verwoesten. Het beeld van het circuit voor de levensweg, de droom waarvoor we leven, wordt vernietigd. Het was maar een beeld, een symbool, wel doeltreffend en efficiënt, maar het heeft zijn werk gedaan. Als je je levensideaal, je droom verwezenlijkt hebt, is de droom overbodig geworden. De droom is werkelijkheid geworden. Je hebt niet voor niets geleefd. Je bent geboren. En dan het einde. De man Ultimo ‘stierf 4 jaar later, langs de rand van een grote weg. In Zuid-Amerika. Het was een van die wegen die honderden kilometers lang door het niets voeren, zonder een bocht’ (246), een van de wegen waarvan je niet precies weet waar het begin of het eind is. Dus toch een rechte weg? En geen circuit, waar begin- en vertrekpunt samen-vallen? Of is het leven nu echt zo dat je niet precies weet wanneer het begint of op-houdt? Weet u, zegt de vader van Ultimo tegen Elizaveta ‘mensen leven vele jaren, maar in werkelijkheid leven ze alleen echt, wanneer ze erin slagen te doen waarvoor ze gebo-ren zijn. En hebt u al gedaan, waarvoor u werd geboren?’ vraagt de vader aan Elizaveta, vraagt Baricco aan ons (186). En dan het einde. En Elizaveta stierf aan de oever van een meer in Zwitserland (265) bij een meer waarvan niemand precies weet of ze vrede of verdriet geeft.   Hier eindigt de Questa Storia, ingeklemd tussen twee autoraces, die van 1903 en die van Elizaveta. Die van 1903 eindigt in chaos, dood en vernietiging. Die van Elizaveta loopt uit op de openbaring van het geheim en de zin van het leven, waar we eigenlijk allemaal voor geboren zijn. En daartussenin speelt zich ons leven af, een levensweg vol bochten en tegenbochten, met veel dromen , nachtmerries, littekens en verfomfaaide idealen Dit is het verhaal:  Jezelf met je dromen niet verraden , je gouden schaduw koesteren, en al die anderen met hun dromen niet ontmaskeren:  dat is het levensverhaal, de Questa Storia, Ons verhaal.